Antalya Kent Konseyi’nden “Pil Fabrikası” Açıklaması!

Antalya Kent Konseyi, alanın kültürel miras olarak korunması ve kamu tasarrufuna yönelik kullanımı için çağrıda bulundu. Açıklamada, örnek bir Cumhuriyet yerleşkesi olduğu belirtilen alanın akıbeti için kararlılıkla takip vurgusu yapıldı.

Antalya’nın kent kimliğinde önemli bir yere sahip olan MKE Antalya Pil Fabrikası (ANPİL) Yerleşkesi, Cumhuriyet döneminin sanayi politikalarını, modern mimari anlayışını ve toplumsal yaşam kültürünü bir arada yansıtan bütüncül bir endüstri mirası alanıdır. Sanayi üretimindeki eski işlevlerini yitirmiş endüstri yapıları, taşıdıkları nitelikli mimari özellikler, teknolojik yenilikler, sembolik anlamlar ve kent hafızasındaki yerleri nedeniyle günümüzde “endüstri mirası” kapsamında değerlendirilmektedir. Bu yapıların belgelenerek korunması ve yeni işlevlerle kent yaşamına kazandırılması, uluslararası koruma ilkelerinin esas aldığı çağdaş yaklaşımlar arasında önemli bir yer tutmaktadır. Nitelikli endüstri yapılarının yıkılmasının önlenmesi, özgün değerlerinin korunması ve uygun işlevlerle yeniden değerlendirilmesi, şehirlerin kültürel sürekliliği açısından temel bir sorumluluktur.

Bu çerçevede 1974’te kurulan Antalya Pil Fabrikası Yerleşkesi, mimari, yapısal, teknolojik ve sosyal özellikleriyle Antalya’nın önemli bir endüstri mirasıdır. Yerleşke; prefabrik betonarme taşıyıcı sistem, katlanmış plak çatı, güneş kırıcılar, gün ışığı fenerleri, avlulu plan düzeni ve yağmur suyu toplama havuzu gibi dönemin modern tasarım ilkelerini yansıtan niteliklere sahiptir. Lojmanları, kreşi, sosyal tesisleri, yüzme havuzu, spor alanları ve açık hava sinemasıyla yalnızca bir üretim alanı değil, dönemin bütüncül yaşam–işlev anlayışını yansıtan örnek bir Cumhuriyet dönemi sanayi yerleşkesidir. Antbirlik, Pamuklu Dokuma, Kepez Elektrik ve Ferro-Krom tesisleriyle birlikte 1950’lerden itibaren gelişen Fabrikalar Bölgesi’nin tamamlayıcı bir bileşeni olarak, kentin endüstriyel gelişimine ve sosyal yaşamına önemli katkı sunmuştur.

Antalya Pil Fabrikası yerleşkesi, sahip olduğu bu özgün nitelikler nedeniyle Uluslararası Endüstri Mirasının Korunması Komitesi’nin (TICCIH) 2003 yılında yayımladığı Nizhny Tagil Endüstri Mirası Tüzüğünde tanımlanan ölçütlerle doğrudan uyumludur. Tüzükte endüstri mirası; “tarihsel, teknolojik, sosyal, mimari veya bilimsel değere sahip binalar, makineler, atölyeler, fabrikalar, depolar, enerji üretimi ve iletimine ilişkin yapılar ile endüstriyle bağlantılı sosyal yaşam alanları” olarak tanımlanmaktadır. ANPİL, hem üretim alanları hem de sosyal-mekânsal bileşenleri ile bu tanımın bütün unsurlarını karşılayan nitelikli bir endüstriyel miras alanıdır.

Antalya Kent Konseyi Kültürel Miras Çalışma Grubu olarak uzun süredir yürüttüğümüz arşiv taramaları, teknik incelemeler ve uzman değerlendirmeleri sonucunda, yerleşkedeki sanayi yapılarından 11’inin tescilli, buna karşılık 8 yapının ve özgün peyzaj öğelerinin tescilsiz durumda bulunduğu tespit edilmiştir. Yerleşkenin bütüncül karakteri göz önünde bulundurulduğunda, bu durum ek koruma ihtiyacını açıkça ortaya koymaktadır. Bu nedenle tescilsiz yapı ve alanların da koruma altına alınması için Antalya Kültür Varlıklarını Koruma Bölge Kurulu’na resmi başvuru yapılmıştır.

Son dönemde basına yansıyan haberlerde, ANPİL yerleşkesinin Kepez Belediyesi’nden alınarak yeniden MKE’ye devredilmesi yönünde girişimlerde bulunulduğu görülmektedir. Kepez Belediyesi, alanda yürüttüğü restorasyon ve kamusal dönüşüm çalışmaları kapsamında kütüphane ve sosyal alan projelerinin devam ettiğini, tahsisin iptaline karşı hukuki süreç başlatacağını duyurmuştur. Bu tartışmalar, yerleşkenin geleceğine ilişkin belirsizliği artırmakta ve kamuoyunda haklı kaygılara yol açmaktadır. Bu süreçte alınacak kararların, kamu yararı ve şeffaflık ilkeleri doğrultusunda, kentin kültürel mirasının korunmasını esas alarak değerlendirilmesi gerekmektedir.

Mimarlar Odası Antalya Şubesi de yaptığı açıklamada Pil Fabrikası’nın mimari, estetik ve tarihsel değerlerine dikkat çekmiş; alanın rant baskısına açık bırakılmaması, bütüncül bir koruma yaklaşımıyla kültür-sanat odaklı bir kamusal merkez olarak değerlendirilmesi gerektiğini vurgulamıştır. Oda, gerekmesi halinde hukuki süreç dahil tüm yolların kullanılacağını belirtmiştir.

Öte yandan, 2025 Uluslararası Antalya Mimarlık Bienali’nin büyük bölümü ANPİL yerleşkesinde gerçekleştirilmiş ve yaklaşık 8 bin katılımcıyı ağırlamıştır. Bienal süresince fabrika yapıları, avlular ve açık alanlar; sergi, atölye, performans, söyleşi ve açık hava etkinlikleri için başarıyla kullanılmıştır. Bu deneyim, ANPİL’in kültür, tasarım, yaratıcı endüstriler ve kamusal yaşam için yüksek potansiyele sahip bir alan olduğunu somut biçimde kanıtlamıştır. Yerleşkenin mekânsal nitelikleri, onu Antalya’nın gelecekteki en önemli kültürel odaklarından biri olmaya aday kılmaktadır.

Tüm bu değerlendirmeler ışığında Antalya Kent Konseyi olarak, Pil Fabrikası yerleşkesinin tüm bileşenleriyle birlikte korunması, tescilsiz yapıların koruma statüsüne alınması, alanın kentsel rant baskısından uzak tutulması ve kamusal, kültürel ve rekreatif işlevlerle geleceğe taşınması gerektiğini bir kez daha vurguluyoruz. Yerleşkenin geleceğine ilişkin tüm kararların; Kent Konseyi, Mimarlar Odası, üniversiteler, Kepez Belediyesi, MKE ve ilgili uzmanların katılımıyla yürütülecek katılımcı ve şeffaf bir süreçle değerlendirilmesi; gerekmesi halinde uluslararası bir proje yarışmasıyla alanın uzun vadeli vizyonunun belirlenmesi Antalya için en doğru yaklaşım olacaktır.

Antalya Pil Fabrikası, geçmişin bir üretim alanından çok daha fazlası olarak, Antalya’nın kültürel sürekliliğine, çağdaş yaşamına ve toplumsal belleğine katkı sağlayabilecek önemli bir kamusal alandır. Antalya Kent Konseyi olarak bu değerli mirasın korunması ve gelecek kuşaklara aktarılması sürecini kararlılıkla takip etmeye devam edeceğimizi kamuoyuna saygıyla duyururuz.